Η πυτιοκάμπη (thaumetopoea pityocampa) ή κοινώς κάμπια του πεύκου απαντάται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και συγκεκριμένα σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30% στα ελληνικά μας πευκοδάση. Αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εχθρούς των τελευταίων, έχοντας τη δυνατότητα να προκαλέσει ζημίες της τάξης του 25-40% ενός υγιούς πεύκου (μερική ξήρανση έως και ολοκληρωτική νέκρωση ακόμα και νεαρών δενδρυλλίων). Ευάλωτες δασικές ζώνες αποτελούν οι περιοχές που το δάσος δεν αναγεννάται, κυρίως τεχνητά πευκοδάση ή αστικά άλση. Πέρα όμως από τις φυσικές καταστροφές που προκαλεί η πυτιοκάμπη, αποτελεί και έναν σιωπηλό εχθρό για τα κατοικίδια ζώα αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο.
Βιολογικός κύκλος της πυτιοκάμπης
Η τελευταία μορφή της κάμπιας, η πεταλούδα, ξεκινάει το ζευγάρωμα στο τέλος του καλοκαιριού (μέσα Αυγούστου) εναποθέτοντας τα αυγά της στη βάση των βελονών ενός πεύκου. Μετά από περίπου 5-6 εβδομάδες, τα αυγά εκκολάπτονται και ξεκινάει μια σταδιοποίηση με τελικό στάδιο την προνύμφη να μετατρέπεται σε νύμφη. Από τις αρχές του φθινοπώρου έως και τις αρχές της άνοιξης οι προνύμφες βρίσκονται σε προστατευμένη φωλιά από ιστό (κουκούλι) στα ψηλότερα κλαδιά των πεύκων για να είναι σε άμεση επαφή με την ηλιακή ακτινοβολία. Το τελικό στάδιο των προνυμφών συμπίπτει με την αύξηση της θερμοκρασίας στις αρχές της άνοιξης όπου και μεταμορφώνονται σε κάμπιες.
Κάμπιες - η επικίνδυνη μορφή
Με την μεταμόρφωση τους οι κάμπιες συγκεντρώνονται στον κορμό του πεύκου και ξεκινούν την κάθοδο σε μορφή αλυσίδας με στόχο να βρούν μέρος για την τελική διαδικασία της νύμφωσης. Εφόσον βρουν το κατάλληλο μέρος στο χώμα, το οποίο πρέπει να είναι μαλακό και ευήλιο, σκάβουν σε βάθος 7-10εκ. και παραμένουν εκεί όπουμ ενήλικα πλέον ( πεταλούδες), θα βγουν Ιούλιο-Αύγουστο για να ξεκινήσει ένας νέος βιολογικός κύκλος.
Αυτό το στάδιο της κάμπιας είναι και το πιο επικίνδυνο, διότι σε αυτή τη φάση η κάμπια θα έρθει σε επαφή με τα κατοικίδια ζώα.
Στο στάδιο αυτό η κάμπια, για να προστατευτεί κατά τη μετακίνηση της στην εύρεση νέας φωλιάς από τον φυσικό εχθρό της τα πουλιά , περιβάλλεται από αγκαθωτά τριχίδια τα οποία περιέχουν περισσότερες από 70 πρωτεϊνες, συμπεριλαμβανομένων 7 γνωστών αλλεργιογόνων . Η πιο διαδεδομένη από αυτές είναι η πρωτεΐνη θαυματοπίνη (thaumetopoein), η οποία δρα άμεσα στα σιτευτικά κύτταρα προκαλώντας την αποκοκκίωσή τους και ενεργοποιώντας έτσι τον μηχανισμό της κνίδωσης.
Με αυτόν τον τρόπο, εφόσον η κάμπια νιώσει πως απειλείται, εκτοξεύει κατά εκατοντάδες στο περιβάλλον αυτά τα μικροσκοπικά τριχίδια τα οποία αερομεταφέρονται και αγκιστρώνονται στο δέρμα.
Θεωρείται σημαντικό να αναφερθεί πως τα τριχίδια της κάμπιας δεν προσβάλλουν τον σκύλο μόνο άμεσα κατά την εξαπόλυσή τους, αλλά μπορεί να βρίσκονται στο γύρω πευκοδάσος στα σημεία που πέρασε η μεταναστευτική αλυσίδα των καμπιών.
Μετά την αγκίστρωσή τους απελευθερώνονται οι παραπάνω ουσίες, οι οποίες προκαλούν στον σκύλο έντονο κνησμό, κνίδωση και οίδημα του προσώπου και της γλώσσας (δυσφαγία,σιελόρροια).
Συμβουλές σε ιδιοκτήτες κατοικιδίων
Εφόσον είναι άγνωστο το μέρος, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπ’όψιν τους παρακάτω προδιαθετικούς παράγοντες:
- Άλση κοντά σε αστικές περιοχές ή αναδασωμένα πευκοδάση .
- Ξεραμένα δενδρύλλια στην περιοχή.
- ‘’Κουκούλια’’ στα κλαδιά των πεύκων.
- Αρχές Απριλίου έως αρχές Αυγούστου είναι η επικίνδυνη περίοδος.
Οι σκύλοι λόγω περιέργειας έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να έρθουν σε επαφή με τις κάμπιες. Γι΄ αυτόν τον λόγο ένας ιδιοκτήτης σκύλου:
1) Θα πρέπει να γνωρίζει την περιοχή στην οποία θα βγάλει βόλτα τον σκύλο του.
2) Θα πρέπει να τον βγάζει πάντα με οδηγό έτσι ώστε να τον απομακρύνει από επικίνδυνα σημεία.
3) Θα πρέπει να έχει μαζί του ένα μικρό φαρμακείο για επείγουσες καταστάσεις.
Τρόποι αντιμετώπισης
Η αντίδραση του σκύλου όταν έρθει σε επαφή με τα τριχίδια της κάμπιας είναι άμεση. Επομένως, θα πρέπει να το υποπτευθούμε αν κατά την βόλτα ο σκύλος ξαφνικά αντιδράσει, αρχίζει να ξύνεται έντονα στο πρόσωπο, έχει σιελόρροια και πρηστεί η περιοχή γύρω από το στόμα.
Ο πιο άμεσος τρόπος αντιμετώπισης είναι να πλύνετε το πρόσωπο του με άφθονο νερό έτσι ώστε να απομακρυνθούν όσο το δυνατόν περισσότερα τριχίδια απ΄ την περιοχή.
Στη συνέχεια, επικοινωνήστε και επισκεφθείτε τον κτηνίατρό σας για την χορήγηση των κατάλληλων φαρμάκων. Ο χρόνος αντιμετώπισης είναι ζωτικής σημασίας για την αποφυγή μονίμων αλλοιώσεων (μερική νέκρωση της γλώσσας).
Εφόσον η άμεση πρόσβαση σε κτηνιατρείο είναι αδύνατη, η ενδομυϊκή χορήγηση ενέσιμης υδροκορτιζόνης από έμπειρο άτομο θα βοηθήσει για την μείωση του οιδήματος και του κνησμού στην περιοχή.
Η χορήγηση υδροκορτιζόνης θα πρέπει να γίνει με την σύμφωνη γνώμη του κτηνίατρού σας και εφόσον έχει αποκλειστεί τον ενδεχόμενο τσιμπήματος φιδιού.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως παρόμοια συμπτώματα μπορεί να προκαλέσουν το τσίμπημα από έντομα (π.χ.μέλισσα), το τσίμπημα από φίδι, τραυματισμός από αιχμηρό αντικείμενο, ξένο σώμα (άγανο) στη μύτη κ.α.
Ο διαχωρισμός τους είναι σημαντικός για τη σωστή αντιμετώπιση σε κάθε περίπτωση.
